الکتروموتور
مقدمه
در زندگی ماشینی امروز هر حرکتی نیازمند یک الکتروموتور است. الکتروموتور یا دینام وسیله ای است که جریان الکتریکی را با استفاده از اصول و قوانین الکترومغناطیس، به نیروی مکانیکی خطی یا چرخشی تبدیل میکنند. یعنی وسیله ای است که با استفاده از نیروی برق باعث به حرکت در آمدن وسیله ای دیگر میشود.
الکتروموتور
همانطور که گفتیم مکانیسم عملکرد الکتروموتور ها بدین صورت است که انرژی الکتریکی را به انرژی مکانیکی تبدیل می کنند، این ابزارها به عنوان یک موتور الکتریکی شناخته می شوند و وسیله ای بسیار ضروری برای تولید نیروی حرکتی، مکانیکی و چرخشی هستند. مجموعه فعل و انفعالاتی که درون میدان های مغناطیسی و الکتریکی یک الکتروموتور رخ می دهد، باعث می شود که برای دستگاه های مختلف به خصوص برای مته های بی سیم یا دیگر ابزارهای شارژی بسیار کاربردی و مهم باشند.
به طور کلی هر الکتروموتور از دو بخش اصلی روتور و استاتور تشکیل می شود.
الف) استاتور :
در زبان انگلیسی استاتور به معنای ساکن می باشد و به بدنه موتور که حرکتی ندارد گفته می شود. استاتور ها در واقع یک استوانه توخالی بوده که از چند لایه فازی ساخته شده اند. درون استاتور موتور الکتریکی به طور ثابت و محکم قرار گرفته است.
بدنه الکتروموتور ها در دو پوشش آلومینیومی و چدنی در بازار موجود هستند، هر کدام از این پوشش ها بر اساس ویژگی هایی که دارند دارای مزایا و معایبی هستند. معمولاً الکتروموتورهای سبک و کوچک با کارکردی محدود و توان پایین را از بدنه های آلومینیومی می سازند. در مقابل الکتروموتور های سنگین برای کارکرد وسیع و استفاده در صنایع بزرگ را از پوسته چدنی می سازد. دلیل این پوسته مقاومت بالا در مقابل عواملی مانند ضربه، خوردگی، لرزش و … نسبت به پوشش آلومینیومی است.
اما پوسته آلومینیومی زیبا و سبک بوده و عواملی مانند انتقال حرارت در آن بهتر از چدن صورت می گیرد، در نتیجه از جنس آلومینیومی در محیط های گرم استفاده بیشتری می شود. پس برای انتخاب جنس بدنه باید عوامل محیطی و محل اتصال الکتروموتور را مورد توجه قرار داد.
ب) روتور:
در زبان انگلیسی روتور به معنای چرخان و متحرک می باشد، در واقع این بخش از ورقه های نازک فولادی و فلزی تشکیل شده است که داخل آن ها هسته های از جنس های مختلف مانند آلومینیوم یا مس قرار می گیرد. در بعضی مواقع به جای روتور از کلماتی نظیر شفت یا آرماتور هم استفاده می کنند. موتور به طور کاملاً دقیق بر روی شفت قرار می گیرد وشفت تحت تاثیر نیروی مغناطیسی داخل استاتور به گردش و دورن در می آید.
حال این سوال پیش می آید که روتور چگونه در داخل استاتور به گردش درمی آید؟
برای به گردش در امدن روتور نیاز است که دو طرف شفت خروجی قطعاتی با نام بلبرینگ قرار بگیرند، این قطعات باعث حرکت دورانی و پیوسته می گردند. درواقع اساس کار الکتروموتور با این صورت است که وقتی که یک هادی حامل جریان الکتریسیته تحت تاثیر یک میدان مغناطیسی قرار می گیرد، نیرویی بر آن هادی حامل جریان از طرف میدان مغناطیسی اعمال می شود که باعث به وجود آمدن انرژی مکانیکی می شود. به بیانی دیگر، با استفاده از قانون ساده جذب قطب های همنام و دفع قطب های ناهمنام در مغناطیس؛ نیروی الکتریکی رابه نیروی مکانیکی تبدیل میکنند.
اجزای الکتروموتور
اجزای الکتروموتور
الکتروموتورهای صنعتی از چند جزء حیاتی تشکیل شده اند، این اجزاء الکتروموتور را قادر می سازند تا انرژی الکتریکی را به طور موثر به انرژی مکانیکی تبدیل کند. در حالی که موتورهای الکتریکی از نظر شکل و نوع متفاوت هستند، بسیاری از آنها شامل قطعات و مجموعه های زیر هستند :
- سیم پیچ
- محور موتور مرکزی
- بلبرینگ و غلتک (برای کاهش اصطکاک و سایش)
- برس (در موتورهای DC)
- پایانه ها (قرار گرفته روی روتور، قسمت گردان یا استاتور، جزء ثابت)
- قاب و سپرهای انتهایی
- منبع تغذیه الکتروموتور
- آهن ربا
- تغییر دهنده جهت برق( سوئیچ)
- زغال هدایت کننده
- آرمیچر
حال به بررسی چند مورد از این اجزا حیاتی در الکتروموتور ها می پردازیم:
- روتور و استاتور
در مورد روتور و استاتور در بخش قبل توضیحاتی دادیم، همان طور که گفتیم روتور بخش متحرک دستگاه بوده که دارای قسمت های هدایت کننده جریان می باشد. این قسمت ها جریان را حمل کرده و پس از آن با میدان مغناطیسی استاتور هماهنگ شده و نیروهایی جهت چرخش شفت را به وجود می آورند. استاتور نیز که بخش ثابت مدار الکتروموتور را برعهده دارد از سیم پیچ ها و آهنرباهای دائمی تشکیل شده است و دارای ورقه های نازک فلزی بوده که با نام لامینیت خوانده می شوند.
- بلبرینگ
بخش حیاتی دیگر در موتورهای الکتریکی بلبرینگ می باشد، این قسمت وظیفه پشتیبانی از روتور در موتور را برعهده دارد و به آن اجازه می دهد تا حول محور خود به چرخش در آید. بلبرینگ توسط محفظه موتور محافظت می شود و بین محور یاتاقان و روتور داخل استاتور محفوظ هستند. این قطعه از دو طوقه تشکیل شده است، یک طوقه ثابت بوده و به استاتور متصل می باشد اما طوقه دوم متحرک بوده و بر روی محور متصل به روتور قرار می گیرد کهاین طوقه همراه با چرخش روتور به گردش در می آید.
بلبرینگ های استفاده شده در الکتروموتور های مختلف دارای مدل های متفاوتی هستند از جمله مدل های آن می توان به بلبرینگ مدل بوش و کاسه نمد اشاره کرد.
- سیم پیچ ها
سیم پیچ مجموعه سیم هایی هستند که در بخش داخلی قرار می گیرد و به طور معمول یک دور پیرامون هسته مغناطیسی آهنی نرم پیچیده می شود. وظیفه اصلی این سیم ها دریافت جریان برق از قطب های مغناطیسی است. سیم پیس انرژی مغناطیسی مورد نیاز برای به حرکت درآمدن محور مرکزی الکتروموتور را تامین می کند. در الکتروموتور هایی که در ابعاد کوچک می باشد حدودا ۱۵۰ کیلو وات سیم استفاده می شود که جنس آن ها به طور معمول از سیم لاکی مس است، در مقابل موتور هایی با توان بالاتر دارای سیم های قوی تر هستند.
- شکاف و هوا
از دیگر بخش های موجود در یک الکتروموتور که فاصله بین استاتور و روتور را تشکیل می دهد، شکاف هوا نام دارد . این شکاف بسیار مهم است و نقش اساسی در عملکرد دستگاه را دارد. شکاف هوا باید تا جایی که امکان دارد نازک باشد، در صورتی که این شکاف دارای قطر بالایی باشد تاثیرات بدی بر روی نحوه عملکرد دستگاه میزارد. این شکاف هوا یکی از مهمترین و اصلی ترین فاکتورها برای بالا بردن توان در کارکرد پایین موتور می باشد. البته این شکاف نباید بیش از اندازه کوچک باشد زیرا کوچکی بیش از حد باعث خوردگی و تولید صدا در الکتروموتور می گردد.
جریان الکتریکی چیست و چگونه به وجود می آید؟
قبل از دسته بندی جریان های مصرفی الکتروموتور با هم ببینیم که جریان الکتریکی چیست و چگونه به وجود می آید؟ به طور کلی جریان مقدار باری است که از یک واحد سطح در واحد زمان عبور می کند. این جریان به واسطه حرکت الکترون ها در یک جسم رسانا شکل می گیرد. فلز ها جزو اجسام رسانا بوده که دارای الکترون های آزاد در زیر های آخر خود هستند، به طور کلی هر جسمی که در دارای الکترون آزاد باشد قابلیت حرکت الکترون و ایجاد جریان را دارد. برای آن که جریان در یک جسم رسانا به وجود آید نیاز به ایجاد یک اختلاف پتانسیل در دو طرف جسم داریم، در این صورت است که الکترون ها از جایی که تعدادشان بالا است به سمتی که فاقد الکترون می باشد حرکت کرده و این جریان به وجود می آید، در واقع اختلاف پتانسیل عامل اصلی ایجاد جریان در اجسام هست.
اختلاف پتانسیل را می توان به واسطه ایجاد یک میدان مغناطیسی به وجود آورد، به عنوان مثال قرار دادن آهن یا هسته های آهنی درون الکتروموتورها کمک می کند تا اختلاف پتانسیل و به دنبال آن جریان الکتریکی به وجود آید. در کنار آهن ربا نیروی گردشی نیز باعث ایجاد اختلاف پتانسیل و جریان می شود. به عنوان مثال تورهای گردشی یا چرخشی کمک کننده تولید جریان الکتریکی هستند.
حال دو نوع جریان داریم جریان متناوب یا AC که به جریانی گفته می شود که جهت مغناطیس و جهت عبور جریان در بازه زمانی مشخص برعکس هم هستند . در مقابل این جریان متناوب جریان مستقیم یا DC را داریم که جهت مغناطیس و جریان با هم به یک جهت می باشند. حال که به یک دید کلی نسبت به چگونگی ایجاد جریان و انواع جریان ها پیدا کردیم، می توانیم بهتر در مورد انواع الکتروموتور ها و تقسیم بندی آن ها از نظر جریان صحبت کنیم.
الکتروموتور ها از نظر جریان مصرفی به دو دسته عمده تقسیم می شوند:
- جریان مستقیم DC یا Direct Current
انرژی مورد استفاده در موتورهای DC از باطری و منبع برق تامین می شود، در این صورت موتور دارای یک ولتاژ ثابت است. موتورهای DC از چند قسمت تشکیل شده است که مهمترین آن ها یاتاقان، شفت، گیربکس، چرخ دنده می باشد. موتور DC یا جریان مستقیم؛ دارای آرمیچری از جنس آهنربای الکتریکی است و نحوه کار آن بدین صورت است که یک سوییچ گردشی( کموتاتور) جهت جریان الکتریکی را در هر سیکل (کوچکترین قسمت موج که دائماُ تکرار می شود یک سیکل نام دارد.) دو بار برعکس می کند ،این کار باعث به وجود آمدن آهنربا های الکتریکی می شود.
در قسمت آرمیچر، آهنربای دائمی را در بخش بیرونی جذب و دفع می کنند. سرعت دوران موتور DC های ، به گشتاور ترمز آن بستگی دارد.
خود موتورهای DC دارای دو مدل برس دار و بدون جاروبک هست، مدل برس دار جزو قدیمی ترین انواع مدل های DC بوده که با جریان مستقیم تغذیه می کند. مدل بدون جاروبک نیز در سال های اخیر محبوبیت زیادی پیدا کرده که این محبوبیت به دلیل کارایی بالای آن است.
از جمله زمینه های کاربرد موتورهای DC می توان صندلی چرخدار برقی، پمپ های دستی، تجهیزات جاده ای و … را نام برد
- جریان متناوب ACیا Alternative Current
کاربردی ترین دینام مورد استفاده در صنعت و خانگی، الکتروموتورهای القایی AC هستند. این موتور ها بادوام، بی صدا و انعطاف پذیر بوده که آن ها را به یک راه حل مناسب برای بسیاری از نیازهای تولید برق تبدیل کرده است.
از جمله زمینه های کاربرد موتورهای AC می توان به پمپ های غذایی، آبگرمکن، تجهیزات باغ و … اشاره داشت.
الکتروموتورهای ACدر مقایسه با DC دارای مزایای زیر هستند که کاربرد آن ها را زیاد کرده است:
- طراحی ساده و مستحکم
- قیمت مناسب
- هزینه نگهداری پایین
- اتصالی آسان و راحت به منبع تغذیه
الکتروموتور صنعتی
همانطور که می دانید بیشتر وسیله های برقی هم در تجهیزات خانگی کاربرد دارند و هم در صنعت که الکتروموتور نیز از این قاعده مستثنا نیست .از الکتروموتور ها در طیف وسیعی از صنعت و فعالیت های مرتبط با آن استفاده می کنند. با روی کار آمدن الکتروموتورها تحول عظیمی در صنایع مختلف رخ داد، تا پیش از آن تنها از برق برای روشن کردن استفاده می کردند اما الکتروموتور ها باعث شدند که بتوان این نیروی الکتریسیته را به نیروی های مکانیکی و حرکتی تبدیل کرد و به واسطه آن ابزارهای بسیار متنوع و کاربردی ساخت.
امروزه الکتروموتورها جزو پرکاربردترین قطعات به کار رفته در صنایع مختلف می باشند. همانطور که در این متن خواندیم این موتورها در چند دسته تقسیم بندی می شوند. دسته اول الکترو موتورهای DC بوده که خود شامل مدل های سری، موازی، کمپوند، خود تحریک و مغناطیس دائم هستند. مدل دوم موتورهای AC هستند که شامل دو مدل القایی و سنگ رون می باشند. در کنار این دو مدل شاهد انواع موتور های خاص پله ای، DC بدون جاروبک، هیسترزیسی، رلوکتانسی و اونیورسال هستیم.
- از نمونه های صنعتی موتورالکتریکی در توربین ها، ابزارهای برقی، دینام، کمپرسورها، دستگاه های نورد، کشتی ها، انتقال دهنده ها، دمنده ها، فن ها، ابزارآلات، کمپرسورها، دستگاه های نورد، کشتی ها، انتقال دهنده ها، کارخانه های کاغذ سازی ،پمپ ها، کارخانه های کاغذ سازی، آسیاب، کامیون های چنگال، کلاچ، ربات، وینچ و بالابر ،گیربکس های صنعتی
- از مهمترین دستگاه های که در تجهیزات تهویه و خنک کننده گرمایش (HVAC)، وسایل نقلیه موتوری و لوازم خانگی استفاده میشود الکتروموتور است. پس می توان نتیجه کرفت که یکی از اصلی ترین پیشرفت های علم مهندسی ساخت الکتروموتور ها است.
موتور های القایی
معمولاً موتورهای القایی را بر اساس تعداد پیچ های استاتور به دو دسته تقسیم می کنند که شامل موتور های القایی تک فاز و سه فاز هستند . هر کدام از این انواع برای نوع خاصی از کار به کار می روند. الکتروموتور تک فاز و سه فاز به دو صورت ،با سیم پیچی معمولی و سیم پیچی همراه خازن قابل نصب است . انتخاب این مساله که از کدام الکتروموتور استفاده کنید به نیاز شما و انتظارتان از دستگاه بستگی دارد.
الکتروموتور تک فاز
موتور های تک فاز جزو متنوع ترین و رایج ترین انواع الکتروموتور می باشند. ساختمان این دسته از الکتروموتورها ساده بوده و روتور آن از نوع قفس سنجابی اصل. معمولاً از این الکتروموتور برای مصارف خانگی یا کاربردهای غیر صنعتی استفاده می کنند، دلیل این استفاده هم هزینه های کمتر و قیمت پایین تر خرید و نگهداری از این الکتروموتورها ، مورداعتماد بودن، بادوام بودن، سادگی تعمیر آسان می باشد. از آنجایی که رایج ترین برق مصرفی خانه ها و دفتر ها از نوع تک فاز است از الکتروموتور تک فاز بیشتر در دفاتر و خانه ها استفاده می شود.
در یک نگاه کلی موتورهای القایی تکفاز داره یک منبع تغذیه تک فاز پیچه اصلی و روتوری از مدل قفس سنجابی هستند .این موتورها به طور خود به خود کار نمی کنند و برای کار نیاز به اتصال به منبع تغذیه دارند. منبع تغذیه الکتروموتور های مدل تک فاز متفاوت بوده و فاقد عددی ثابت می باشد.
الکتروموتورهای تکفاز با استفاده از دو منبع تغذیه تک فاز که حاوی دو نوع سیم کشی گرم و خنثی هستند کار می کنند، اساساً دستگاهی که انرژی مورد نیاز برای کار کردن موتور های القایی تک فاز را تامین می کند، پیچه های اضافی در بخش استاتور می باشد که با نام پیچه کمکی معروف اند که این پیچه در کنار پیچه اصل قرار می گیرد.
پیچه اصلی دارای ضریب خود القایی بالا و مقاومت پایین می باشد اما پیچه کمکی مخالف آن یعنی داره مقاومت بالا و ضریب خود القایی پایین است. این دو پیچه به طور عمود بر روی یکدیگر قرار گرفته اند. حداکثر توان الکتروموتور های تک فاز تا سه کیلووات هم می تواند باشد.
موتورهای القایی تکفاز خود به انواع مختلفی تقسیم می شوند که شامل موارد زیر هستند:
- موتور های القایی تک فاز با فاز شکسته
- موتور های القایی با خازن راه انداز
- موتور القایی با خازن دائم کار
- موتور های القایی دو خازنی
- موتور القایی قطب چاک دار
- الکتروموتور تک فاز با فاز شکسته
دو بخش اصلی این نوع الکتروموتورها، همان روتور و استاتور می باشد که روتور آن از چند لایه آلیاژ آهن و سیلیسیم ساخته شده است. بخش داخلی هسته استاتور دارای شیارهای موازی بوده که سیم پیچ ها در این شیارها جاساز می شوند . این دسته از الکتروموتورهای تک فاز با فاز شکسته دارای مزایای زیادی می باشد.
- مزیت اول آن ها بدون صدا کار کردن دستگاه است، این الکتروموتور در حین کار کاهش صدای مغناطیسی دارد .
- مزیت دوم آن ها گرایش روتور به کم قفل شدن است، از آنجایی که موتورهای این الکتروموتور از نوع قفل سنجاقی می باشد، از لحاظ موقعیت مکانی در زاویه ۹۰ درجه با یکدیگر هستند، در نتیجه اختلاف فاز بین دو سیم پیچ اصلی و راه انداز وجود می آید و روتور کمتر قفل می شود.
- از دیگر ویژگی های مهم این مدل الکتروموتور، می توان به جریان راه اندازی نسبتاً پایین آن ها و قیمت ارزان اشاره داشت.
الکتروموتور تکفاز با فاز شکسته در لوازمی همچون پنکه ها، یخچال، کولر، فریزر، دمنده و …. کاربرد دارد.
- الکتروموتورهای تکفاز با خازن راه انداز
الکتروموتورهای تکفاز با خازن راه انداز نیز مانند تمامی الکتروموتورهای تکفاز دیگر از یک روتور و استاتور ساخته شده است. ویژگی اصلی الکتروموتور با خازن راه انداز این است که از آن به هدف بهینه کردن گشتاور و بالا بردن راندمان موتور استفاده می شود، خازن های به کار رفته در این الکتروموتور ها به طور دوره ای در موتور فعال می باشند و اگر پیوسته در مدار قرار گیرند به سرعت دچار خرابی یا سوختگی می شوند.
هدف استفاده از الکتروموتور تکفاز با خازن راه انداز ، به راه انداختن موتور در یک بازه زمانی کوتاه یعنی حدود چند ثانیه است.
- الکتروموتور تک فاز با خازن دائم کار
در مقابل الکتروموتور تک فاز با خازن راه انداز، الکتروموتور تک فاز با خازن دائم کار را داریم. خازن های به کار رفته در این الکتروموتور ها به طور پیوسته و همیشگی در حال فعالیت می باشند که وظیفه آن ها کنترل ولتاژ در سیم پیچ است. خازن های دائم کار نسبت به مدت راه انداز ظرفیت خازنی بالاتری دارند و به طور پیوسته در مدار فعال می باشند. خرابی این خازن ها نسبت به مدل های راه انداز کمتر است و همچنین دارای جنس قوی تری هستند. در صورت خرابی یا عدم کارکرده الکتروموتور تک فاز با خازن دائم کار می توان خازن مورد نظر را تعویض و یا تعمیر کرد و الکتروموتور را دوباره مورد استفاده قرار داد.
- الکتروموتور تکفاز دو خازنی
در الکتروموتور های تکفاز با دوخازن، هم خازن راه انداز و هم خازن دائم الکار وجود دارد که دو خازن موجود به طور سری به یکدیگر متصل می باشند. یکی از خازن های به کار رفته از نوع روغنی و دیگری از نوع الکترولیتی است که ظرفیت خازن الکترولیتی چند برابر بیشتر است می باشد این دسته از الکتروموتور ها دارای مزایای بالایی هستند که از جمله مزایا می توان به فعالیت ملایم، گشتاور خوب، راندمان بالا، راه اندازی ساده و … اشاره داشت. معمولاً از مدل های دو خازنی در انواع یخچال های صنعتی، موتورهای بالابر، کمپرسورها، دستگاه چند کاره، برای فعالیت های نجاری، انواع مختلفی از پمپ ها و موارد بسیار دیگری استفاده می کنند.
- الکتروموتور تک فاز قطب چاکدار
استاتور این الکتروموتور به طور چاک دار بوده و قطب های آن به صورت بیرون زده یا برجسته می باشند. روتور این دسته از الکتروموتور ها به واسطه نوار و یا حلقه های چاک دار مسی، قابلیت القایی کسب می کنند. بدنه الکتروموتور چاک دار به طور نابرابر به دو قسمت تقسیم می شود، قسمت کوچکتر دارای نوار مسی بوده و قطعه چاکدار به آن گفته می شود، این مدل از الکتروموتور به قطر سایه دار نیز معروف است.
بیشترین کاربرد این الکتروموتور در لوازمی مانند انواع پنکه سقفی و رومیزی، پمپ های مختلف و…می باشد. بیشترین مزیت این الکتروموتور در سرعت بالای چرخش است که جهت چرخش را می توان به واسطه یک کلید تغییر داد .از جمله مزایای دیگر آن هزینه مناسب، پایین بودن گشتاور آغازین، ابعاد کوچک و … می باشند. به طور کلی مزیت این دستگاه در اقتصادی بودن آن و همچنین مقاومت بالا در کنار سادگی است، اما دارای معایبی هم چون ضریب توان کم و راندمان پایین نیز می باشد.
الکتروموتور سه فاز
الکتروموتور سه فاز از قوی ترین نوع موتورهای القایی است که به آن موتور ناهمزمان نیز گفته می شود. الکتروموتور های سه فاز به دلیل داشتن قیمتی مناسب تر نسبت به مدل های تک فاز، اولین انتخاب برای استفاده در صنعت بوده و هستد. الکتروموتورها مدل سه فاز دارای توان های مختلفی بین 1.3تا 100 اسب بخارمی باشند که با قفسه های سنجابی ساخته می شوند.
این الکتروموتور ها برخلاف تک فاز دارای موتور خود راه انداز می باشند. در موتور آن ها هیچ خازن یا سیم پیچ، کلید گریز از مرکز یا هر وسیله ای به منظور راه اندازی الکتروموتور وجود ندارد.نحوه عملکرد الکتروموتور سه فاز بدین صورت است که سرعت دوران محور دینام باید کمتر از فرکانس منابع تغذیه اعمالی بر روی الکتروموتور باشد تا محور الکتروموتور به چرخش درآید .در موتورهای القایی ، استاتور از چهار قسمت یاتاقان های سر و ته، سیم پیچ ها، هسته مغناطیسی و بدنه استاتور تشکیل شده است.
انواع الکتروموتر سه فاز
همانطور که پیش تر نیز گفتیم الکتروموتور ها از دو بخش روتور و استاتور ساخته شده اند. انواع مختلف الکتروموتور سه فاز با توجه به اینکه روتور و استاتور در چه وضعیتی نسبت به یکدیگر قرار گرفته اند متفاوت می باشند. البته در این تفاوت مواردی همچون مواد و متریال به کار رفته در پوسته الکتروموتور، ظرفیت خازنی، نوع سیستم و دیگر موارد این چنینی نیز باعث تفاوت ها می شود. از جمله اجزای کلی موتور سه فاز می توان به موارد زیر اشاره داشت:
درپوش محافظ پروانه، پروانه خنک کننده ،جعبه اتصالات (تخته کلم) درپوش جعبه اتصالات ،سرسیم ها،هسته استاتور ،پلاک موتور، بدنه استاتور که برای خنک شدن پرپره ساخته شده است، سیم پیچ استاتور، محور یا شفت ،درپوش یا قالپاق، یاتاقان بلبرینگ، درپوش بلبرینگ .
در یک تقسیم بندی جامع موتورهای القایی سه فاز دارای سه مدل هستند.
- الکتروموتور سه فاز با نام قفس سنجاب
- الکتروموتور سه فاز با نام حلقه لغزنده یا پیچشی
- الکتروموتور سه فاز با نام پله ای
- الکتروموتور سه فاز قفس سنجابی
این مدل به دلیل داشتن ساختار ناهموار دارای طراحی بسیار ساده است. موتور مدل قفس سنجابی شامل یک هسته استوانه شکل است که دربرگیرنده تعداد شکاف در حاشیه بیرونی خود می باشد، کاربرد اصلی شکاف ها برای جلوگیری از قفل شدن مغناطیسی بین دندانه های استاتور و روتور است. به کمک این شیارها می توان به عملکرد بسیار خوبی از الکتروموتور سه فاز دست یافت و نویزهای آن را تا حد بالایی کاهش داد. یک فرق الکتروموتورهای سه فاز با انواع دیگر داشتن میله به جای سیم پیچ ها داخل روتور است، که میله ها معمولا از جنس آلومینیوم برنج و یا یا مس هستند.
متداول ترین نوع الکتروموتور سه فاز از مدل قفل سنجابی می باشد که کاربرد بالایی در صنعت و لوازم ساده دارد . این موتور طیف گسترده ای از توان ها را پوشش می دهد، به طوری کلی می توان از توان چند دهم کیلو وات تا توان چند صد کیلو وات را با ابزار فوق داشت . مهمترین و اصلی ترین دلیل محبوبیت این الکتروموتورها، سادگی طراحی آن می باشد. موتور این دستگاه فاقد پیچیدگی است که همین سادگی باعث شده این الکتروموتور در دسته ساده ترین الکتروموتورها قرار گیرد . تعمیر و عیب یابی، نصب، تعویض و کار با ابزار فوق بسیار راحت بوده و هزینه های پایین نیز به دنبال دارد. تمامی ویژگی های مثبت گفته شده در کنار قدرت بالا باعث شده که الکتروموتور قفل سنجابی سه فاز از محبوبیت بالایی برخوردار باشه و شاهد حضور آن در صنایع مختلف باشیم.
- الکتروموتور سه فاز حلقه لغزنده یا پیچشی
الکتروموتور سه فاز پیچشی نسبت به مدل سنجابی دارای پیچیدگی بیشتری می باشد و به واسطه نوع خاص عملکرد این الکتروموتور طراحی آن همراه با حلقه های لغزان شده می باشد. به طوری که سیم پیچ ها بر روی سطح الکتروموتور به واسطه این حلقه ها در ارتباط با جریان برق قرار می گیرند.این مدل دارای مقاومت خارجی با گشتاور بالا برای راه اندازی است. روتور این مدل دارای یک هسته استوانه ای چند لایه می باشد که دارای چندین شکاف در بیرون است . سیم ها داخل این شکاف ها قرار گرفته اند و می توانند به طور مساوی توزیع شوند.
مهمترین و اصلی ترین مزیت الکتروموتور پیچشی سه فاز گشتاور بالای آن است، در این دسته از الکتروموتورها تولید گشتاور به طور مستقیم با مقاومت موثر روتور در ارتباط می باشد، در نتیجه می توان به واسطه این حلقه های لغزان مقاومت روتور را کم یا زیاد کرد. بدین صورت که با جابجایی حلقه های روتور سرعت تحت کنترل قرار می گیرد و قابلیت تنظیم برای گشتاور بیشینه و کمینه را خواهیم داشت.
از دیگر مزیت های این مدل از الکتروموتورهای سه فاز می توان به عدم نیازمندی به تجهیزات جانبی مانند درایو های مختلف برای تنظیم سرعت اشاره کرد. با توجه به توضیحات قبلی سرعت این الکتروموتور به واسطه حلقه های لغزان کنترل می شود و دیگر نیازی به سیستم های دیگر برای تنظیم ندارد .
موارد گفته شده از مزیت های الکتروموتور می باشند اما الکتروموتور فوق به دلیل معایبی که دارد، دارای کاربرد کمتری نسبت به مدل سنجاق قفلی است.از جمله معایب این الکتروموتور می توان به حجم بالای دستگاه، قیمت بالا و ساختار پیچیده آن اشاره داشت .در صورتی که دستگاه فوق دچار عیب و نقص خرابی و یا …شود هزینه زیادی برای تعمیر آن نیاز است، علاوه بر این تعمیر این دستگاه کار دشواری بوده و نیاز به تبحر و دانش خاص دارد . به طور کلی نگهداری الکتروموتور پیچشی سه فاز کار دشواری بوده و تنها در موارد خاص از آن استفاده می شود.
- الکتروموتور سه فاز پله ای
الکترو موتورهای پله ای دسته دیگر از انواع الکتروموتور سه فاز بوده که دارای یک روتور درونی می باشند. این روتور درونی شامل آهنربای دائمی بوده که با کنترل الکترونیکی خارجی روشن یا خاموش می شود. الکتروموتورهای پله ای قابلیت چرخش با سرعت بسیار آرام را دارند و مهمترین مزیت های آن تنظیم موقعیت دستگاه به کمک رایانه و به طور دیجیتالی است.
از این الکتروموتورهای سه فاز به منظور رسیدن به دقت بالا در زمان انجام کار کار استفاده می شود . مدل های دیگر الکتروموتورهای سه فاز شامل سنجاق قفلی و پیچشی قدرت های بالایی را تامین می کنند، اما نمی توان با آن ها دقت بالایی در حین کار ایجاد نمود ، اما الکتروموتورهای پله ای سه فاز به واسطه طراحی خاص خود قابلیت توقف و راه اندازی در زمان های اعمالی و به طور دقیق را دارند.
خلق سرعت در این دسته از الکتروموتور به طور پله ای می باشد که به همین واسطه می توان سیگنال های برنامه ریزی شده را برای حرکت های تند و یا آرام و یا حتی تغییر موقعیت در استاتور برنامه ریزی کرد. این دسته از الکتروموتور های سه فاز جزو بهترین و باکیفیت ترین انواع الکتروموتور سه فاز برای استفاده در صنعت هستند . تعمیر آن ها کار راحتی بوده و هزینه های پایینی برای نگهداری، راه اندازی، تعمیر و… دارند. شرایط نگهداری این الکتروموتورها راحت و کم هزینه بوده و دارای حجم پایین نیز می باشند. تمامی مزیت های گفته شده باعث شده که الکتروموتور سه فاز پله ای یکی از پرکاربردترین انواع الکتروموتور های سه فاز مورد استفاده در صنعت تبدیل شود.
الکتروموتور خطی
از دیگر الکتروموتور های موجود در انواع صنایع می توان الکتروموتور خطی را نام برد. در این دسته از الکتروموتور ها، روتور و استاتور به شکل خطی و مستطیل شکل قرار گرفته اند و دیگر شبیه به مدل های قبلی دوار و چرخان نیستند.
نیروی الکترومغناطیسی موجود در الکتروموتور خطی نیز به طور خطی بوده و در طول استاتور تشکیل میشود و دیگر حالتی مانند چرخشی ندارد. در این دسته از الکتروموتور ها استاتور قسمت اولیه بوده و روتر قسمت ثانویه آن می باشد.
الکترو موتورهای خطی نسل جدیدی از الکتروموتور بوده که به واسطه بازده بالا و استفاده آسان تر، کاربرد زیادی پیدا کرده و در بیشتر صنایع جایگزین مدل های دیگری از الکتروموتور شده اند.
بیشتر کشورهای فعال صنعتی در تلاشند تا الکتروموتورهای خطی را جایگزین الکتروموتور های چرخانو دوار قدیمی کنند. به واسطه این الکتروموتور می توان بیشترین بازده خروجی به همراه کمترین خطا را از دستگاه مورد نظر داشت.
همین ویژگی باعث شده اطمینان بالاتری از دستگاه و الکتروموتور حاصل شود.
از جمله کاربردهای این دستگاه و بخش هایی که از الکتروموتور خطی از آن استفاده می شود می توان به موارد زیر اشاره داشت.
- انواع آسانسور های به کار رفته در برج ها
- درب های کشویی
- جرثقیل ها
- واگن های موجود در معدن
- مترو
- قطار های سریع
- ژنراتورهای دریا
- چاپگر های بزرگ
- روبات ها
- و …..
این ابزار به دلیل ساختاری ساده، بدون نیازمندی به اتصال های مکانیکی، راندمان بالا، هزینه پایین نگهداری، کم قیمت بودن و… در بخش های حیاتی و مهم کاربرد بالایی دارند. الکترو موتورهای خطی خود شامل دو نوع القایی و سنکرون می باشند.
- الکتروموتورهای خطی سنکرون
الکتروموتور های خطی از نوع سنکرون دارای سرعت میدان مغناطیسی برابر با سرعت چرخش روتور هستند .
در این الکتروموتورها یک آهنربای دائمی خطی فعال است. می توان مهمترین مزیت الکتروموتورهای سنکرون را تولید بالای نیروی مغناطیسی، راندمان بالا، اتلاف انرژی پایین، زمان راه اندازی کم ، دقت بالا و… دانست. همین دقت بالا باعث شده که بهترین گزینه برای استفاده در انواع ماشین های صنعتی، ربات ها و یا سرور هایی که از حساسیت بالایی برخوردارند باشد .
الکترو موتورهای سنکرون خطی را به واسطه شکل ظاهری شان به دو دسته تخت و لوله ای تقسیم می کند .
در الکتروموتور لوله ای خطی سنکرون، استاتور به شکل استوانه بوده و سیم پیچ و آهنربا به طور حلقوی قرار گرفته اند، اما در نوع تخت استاتور و روتور به طور کاملا موازی یکدیگر نصب شدن و شکلی همچون مستطیل را به وجود می آورد.
همانطور که گفتیم این الکتروموتورها دارای مزایای خیلی بالایی هستند اما در کنار مزایا محدودیت هایی نیز دارند .
یکی از محدودیت های آن ها در میزان سرعت گشتاور این الکتروموتورها است.
سرعت الکترو موتورهای خطی سنکرون از مقداری بالاتر نمی رود و در صورت بالا رفتن بیش از حد سرعت، شاهد گرمای بیش از حد دستگاه و آسیب به قطعات هستیم. همچنین تلفات انرژی را به دنبال خواهد داشت .
ایراد بعدی این دستگاه در میزان جریان مجاز است. این جریان به سطح مقطع سیم ها و سیستم خنک کننده به کار رفته و به طور کلی تنظیمات خود الکتروموتور بستگی دارد.
در صورتی که جریان نیز از حد مجاز بالاتر رود آسیب جدی به دستگاه وارد می شود.
محدودیت سوم در ولتاژ دستگاه می باشد. - الکتروموتور خطی القایی
یکی از انواع الکتروموتور های خطی بوده که باعث تحول عظیم در صنایع مختلف شده اند، الکتروموتورهای القایی خطی هستند. این الکتروموتورها به واسطه ساختار ساده ای که دارند و همچنین تنوع بالا توانستند در زمان کوتاه جایگاه ویژه بین مخاطبین پیدا کنند .
– الکتروموتور القایی خطی دو استاتور موازی از جمله پرکاربردترین الکترو موتورهای خطی القایی می توان به الکتروموتور القایی خطی دو استاتور موازی اشاره داشت. این نوع الکتروموتور بدون هسته آهنی بوده که دو خازن رو به روی هم دیگه قرار می گیرند و نیروی گشتاور بالایی را تولید می کند.
– الکتروموتور القایی خطی روتور ورقه ای و بدون هسته : نوع دیگری از الکتروموتور خطی بوده که دارای قیمتی نسبتا پایین تر نسبت به دیگر مدل های الکتروموتور القایی خطی می باشد و به دلیل نداشتن هسته آهنی نیروی مغناطیسی منظمی ندارند .
– الکتروموتور القایی خطی روتور کوچک : این مدل کاربرد بالایی در مسیرهای کوتاه دارند .
– الکتروموتور القایی خطی استاتور کوچک: این دسته از الکتروموتورهای خطی القایی برای مسیرهای طولانی مناسب تر هستند.
اجزای دینام سه فاز
درپوش محافظ پروانه، پروانه خنک کننده ،جعبه اتصالات (تخته کلم) درپوش جعبه اتصالات ،سرسیم ها،هسته استاتور ،پلاک موتور، بدنه استاتور که برای خنک شدن پرپره ساخته شده است، سیم پیچ استاتور، محور یا شفت ،درپوش یا قالپاق، یاتاقان بلبرینگ، درپوش بلبرینگ
الکتروموتور چینی
از آنجایی که برند های چینی در سال های اخیر قیمت رقابتی دارند از پرمصرف ترین انواع الکتروموتور در ایران به الکترونیک موتور چینی میتوان اشاره کرد .تقریبا همه تولید کننده های ایرانی با الکتروموتور چینی آشنایی دارند.با اینکه در سالهای اخیر الکتروموتورهای قابلی در ایران تولید میشود. اما در توان های پایین الکتروموتور چینی اولین گزینه برای خرید در بازار ایران به شمار می آید.
خلاصه ای از آنچه در این مطلب گفته شد
هر حرکتی نیازمند یک الکتروموتور است. الکتروموتور یا دینام وسیله ای است که جریان الکتریکی را با استفاده از اصول و قوانین الکترومغناطیس، به نیروی مکانیکی خطی یا چرخشی تبدیل میکنند.
الکتروموتور از دو بخش اصلی روتور و استاتور تشکیل می شود.
الکتروموتور با استفاده از قانون ساده جذب قطب های همنام و دفع قطب های ناهمنام در مغناطیس؛ نیروی الکتریکی را به نیروی مکانیکی تبدیل میکنند.
از مهمترین دستگاههای که در تجهیزات تهویه و خنک کننده گرمایش (HVAC)، وسایل نقلیه موتوری و لوازم خانگی استفاده میشود الکتروموتور است.
الکتروموتور تک فاز و سه فاز به دو صورت ،با سیم پیچی معمولی و سیم پیچی همراه خازن قابل نصب است . این انتخاب که از کدام الکتروموتور استفاده کنید به نیاز شما بستگی دارد.
پرمصرف ترین انواع الکتروموتور در ایران به الکترونیک موتور چینی میتوان اشاره کرد .
منابع
قوانین ارسال دیدگاه در سایت